آیه 49 سوره هود

تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحِيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ (49)

تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ‌: اين واقعه نوح كه مذكور شد، از خبرهاى غيب است كه به توسط جبرئيل. نُوحِيها إِلَيْكَ‌: وحى فرموديم آن را به سوى تو اى پيغمبر.

ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ‌: نبودى تو كه بدانى آن را تو به حسب ظاهر، يعنى مأمور به اظهار آن نبودى. وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا: و نمى‌دانستند آن را قوم تو پيش‌

«1» تفسير مجمع البيان ج 5 ص 168، و تفسير منهج الصادقين ج 4 ص 430.

«2» در تفسير منهج ج 4 ص 430 گفته.

جلد 6 - صفحه 81

از اين، چه اهل كتاب و سير نبودند.

تنبيه: آيه شريفه تنبيه است بر آنكه پيغمبر اين اخبار را از كسى تعليم نگرفته، چه آن حضرت را به غير ايشان مخالطه نبودى و آنها هم با وجود كثرت آن را نشنيدى؛ و صاحب قرآن، خواندن و نوشتن را نياموخته و مدارست با علما و مجالست با فضلا هم ننموده، بلكه در ميان عبده اصنام و قوم جهال تربيت يافته، كه عارى بودند از علوم عقليه و نقليه، و زمان طويلى هم از قوم غائب نشده كه تعلم از غير در آن ممكن باشد؛ هر آينه برهان ظاهرى است بر اعجاز قرآن و نزول آن از جانب خداوند منان.

فَاصْبِرْ: پس شكيبائى كن بر مشاقّ رسالت و آزار قوم، چنانچه نوح صبر نمود. إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ‌: بدرستى كه سر انجام نيكو در دنيا به ظفر، و در آخرت به رستگارى براى پرهيزگاران است از شرك و معاصى و مخالفت اوامر سبحانى.

عبرت: علامه مجلسى رحمه الله در بحار از حضرت صادق عليه السّلام روايت نموده كه: در بنى اسرائيل عابدى بود مكرر مى‌گفت: (الحمد للّه ربّ العالمين و العاقبة للمتّقين) ابليس از مداومت او بدين گفتار در خشم شده، شيطانى نزد او فرستاد به او گفت (و العاقبة للاغنياء) عاقبت نيكو براى توانگران است. ميان آن شيطان و عابد مؤمن، نزاع، و راضى شدند به حكم اوّل كسى كه پيدا شود به شرطى كه سخن هريك را تصديق نمود، آن شخص يك دست ديگرى را قطع كند.

پس به شخصى رسيدند و از او پرسيدند گفت: (العاقبة للاغنياء) [آن شخص شيطانى بود]. باز عابد ذكر سابق را گفت، شيطان گفت: باز همين را گوئى؟ ثانيا به حكم اول شخص راضى شدند. اين مرتبه هم شيطانى مصور و تصديق شيطان همجنس خود را نمود، دست ديگر عابد را شيطان قطع كرد. عابد باز همان ذكر را تكرار، شيطان گفت: دو دست تو رفت باز آن را گوئى! اين مرتبه قرار شد به گردن زدن. پس حق تعالى ملكى را مصور به صورت شخصى فرستاد، چون قصه را نقل نمودند آن شخص دستهاى عابد را بجاى خود گذاشت‌

جلد 6 - صفحه 82

دست بر آن ماليده درست شد به حال اول، پس گردن آن شيطان را زده گفت:

(إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ). «1»

قالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْئَلَكَ ما لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَ إِلاَّ تَغْفِرْ لِي وَ تَرْحَمْنِي أَكُنْ مِنَ الْخاسِرِينَ (47) قِيلَ يا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَ بَرَكاتٍ عَلَيْكَ وَ عَلى‌ أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ وَ أُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذابٌ أَلِيمٌ (48) تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَيْبِ نُوحِيها إِلَيْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ (49)

ترجمه‌

گفت اى پروردگار من همانا من پناه ميبرم بتو كه سؤال كنم از تو چيزى را كه نيست براى من بآن دانشى و اگر نيامرزى مرا و رحم نكنى بر من ميباشم از زيانكاران‌

گفته شد اى نوح فرود آى بسلامتى از قبل ما و بركتهائى بر تو و بر گروه چندى از كسانيكه با تواند و گروهى چندند كه بر خوردار كنيمشان پس برسد آنها را از ما عذابى دردناك‌

اين از خبرهاى نهان است كه وحى ميكنيم آنرا بسوى تو نبودى كه بدانى آنرا تو و نه قومت پيش از اين پس صبر كن همانا انجام نيك براى پرهيزكاران است.

تفسير

پس از صدور ترك اولى از حضرت نوح و عتاب الهى بشرح مذكور در آيه سابقه آنحضرت با كمال خضوع و خشوع و تذلّل از خداوند مسئلت نمود كه در آتيه او را حفظ فرمايد از سؤال بيجا و هر امر نامناسبى با مقام نبوّت و محبّت خدا و منحصر نمود راه فوز و فلاح و نجات از هر خطر و خسران را بمغفرت و رحمت الهى خلاصه آنكه توبه نمود از ترك اولى به آدابيكه موجب قبول و مرحمت شود و خداوند پس از استقرار كشتى و بر طرف شدن طوفان امر فرمود او و كسانيرا كه با او بودند به نزول از كشتى و مژده داد آنها را بسلامتى از آفات و ايمنى از بليّات و زيادتى بركات و وفور خيرات از قبل خود چون ايشان براى خرابى زمين از زندگانى آتيه خود مأمون نبودند و فرمود اين نعم ممتدّ است براى تو و فرقى كه با تو هستند در كشتى چون امّت بمعناى جماعت است و آنها جماعتهائى بودند يا فرقى كه بعد از اين از آنها بوجود مى‌آيند كه گفته‌اند يا فرقى كه با تواند در طريقه حقّه و ايمان‌

جلد 3 صفحه 88

بخدا و پيغمبر وقت كه بنظر حقير رسيده و نيز فرمود و فرقى بعد از اين از نسل آنها بوجود مى‌آيند كه اين نعم براى آنها ممتدّ نميشود بلكه چندى برخوردار ميكنيم آنانرا از نعم دنيوى و پس از آن براى كفر و عصيان بعذاب اليم گرفتار خواهند شد و اخيرا به حبيب خود فرمود اين قصه نوح عليه السّلام از اخبار غيب است كه وحى نموديم ما آنرا بتو براى اثبات دين و اعجاز كتابت چون تو و قومت كه عربند اهل كتاب و تاريخ نبوديد و از اين وقايع اطلاع نداشتيد و حال مطّلع شديد پس مانند نوح عليه السّلام صبر كن بر ثبات در دعوت و آزار قومت و بدانكه در نتيجه موفق بظفر بر اعداء در دنيا و فائز بنعيم ابدى در آخرت خواهى شد چون حسن عاقبت مخصوص به اهل تقوى است قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه حضرت نوح در موصل از كشتى بزير آمد با هشتاد نفر و شهرى بنا نمودند كه نام آن ثمانين شد و او دخترى داشت كه با او در كشتى بود و مردم از نسل او بوجود آمدند و به اين جهت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود نوح عليه السّلام يكى از دو پدر است و در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند از آنحضرت چرا خداوند تمام اهل زمين را در زمان نوح عليه السّلام غرق فرمود با آنكه در ميان آنها بيگناهان و اطفال بودند فرمود اما اطفال كه وجود نداشتند چون خداوند چهل سال قبل از طوفان آنها را عقيم نمود و اما بقيّه مردم كه غرق شدند يكدسته براى تكذيبشان بود پيغمبر وقت را و دسته ديگر براى رضاى آنها بود بتكذيب تكذيب كنندگان چون كسيكه از كارى بر كنار باشد و راضى بآن مانند كسى است كه وارد در آن باشد خداوند كسى را بدون تقصير عذاب نميفرمايد و در كافى و اكمال از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه چون آب بزمين فرو رفت و حجاب بر طرف شد و استخوان مردگان ظاهر گشت نوح عليه السّلام آنها را ديد و جزع نمود و بسيار غمناك شد و خداوند به او وحى فرمود اين كار را خودت كردى كه نفرين به آنها نمودى نوح عرض كرد خدايا توبه كردم و استغفار نمود و وحى شد به او كه انگور سياه بخورد براى آنكه غم او زائل شود و نيز از آنحضرت روايت شده است كه نوح عليه السّلام بعد از طوفان پانصد سال زندگانى فرمود پس جبرئيل نازل شد و عرض كرد خدا فرموده ايّام حيات تو منقضى شد و بايد ودائع نبوّت را به پسرت سام بسپرى چون زمين نبايد خالى از حجّت باشد و بايد در هر زمان راهنمائى‌

جلد 3 صفحه 89

به طاعت من وجود داشته باشد و آن يا پيغمبر است يا امام و حضرت نوح اطاعت نمود و اسم اكبر و ميراث علم و آثار نبوت را بسام سپرد و حام و يافث بى‌بهره شدند براى آنكه قابل نبودند و حضرت نوح آنها را بشارت داد به هود عليه السّلام و وصيّت فرمود به اطاعت و انتظار مقدم او و اين خلاصه روايت اخيره است كه ذكر شد ..

تِلك‌َ مِن‌ أَنباءِ الغَيب‌ِ نُوحِيها إِلَيك‌َ ما كُنت‌َ تَعلَمُها أَنت‌َ وَ لا قَومُك‌َ مِن‌ قَبل‌ِ هذا فَاصبِر إِن‌َّ العاقِبَةَ لِلمُتَّقِين‌َ (49)

بزخارف‌ ‌آن‌ لذت‌ ميبرند و ‌از‌ نعم‌ الهي‌ بهره‌ برداري‌ ميكنند و بكفر و شرك‌ ‌از‌ دنيا ‌اينکه‌ قضاياي‌ نوح‌ ‌از‌ خبرهاي‌ غيبي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌ما بسوي‌ تو وحي‌ فرستاديم‌ ‌که‌ نبودي‌ تو ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بداني‌ تو و نه‌ قوم‌ تو ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ وحي‌ ‌ما ‌پس‌ بايد صبر كني‌ ‌بر‌ اذيتهاي‌ قوم‌ محققا عاقبت‌ ‌از‌ ‌براي‌ اهل‌ تقوي‌ ‌است‌.

تلك‌ ‌اينکه‌ قصص‌ و حكايات‌ راجعه‌ بنوح‌ و قوم‌ ‌او‌ مِن‌ أَنباءِ الغَيب‌ِ قضاياي‌ گذشته‌ ‌از‌ كتب‌ تواريخ‌ معلوم‌ ميشود و هيچ‌ تاريخي‌ ‌از‌ زمان‌ نوح‌ ‌در‌ دست‌ نيست‌

جلد 11 - صفحه 64

فقط ‌در‌ تورات‌ رائج‌ يك‌ مزخرفاتي‌ هست‌ ‌که‌ هيچ‌ مدركي‌ ندارد ‌که‌ انتساب‌ بحضرت‌ موسي‌ داشته‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ تواتر تورات‌ موسي‌ سه‌ مرتبه‌ بكلي‌ منقرض‌ ‌شده‌ بمقتضاي‌ كتب‌ ‌خود‌ يهود ‌که‌ ‌ما ‌در‌ مجلد اول‌ كلم‌ الطيب‌ عين‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نقل‌ كرده‌ايم‌.

نُوحِيها إِلَيك‌َ فقط ‌از‌ راه‌ وحي‌ الهي‌ بدست‌ ميآيد ما كُنت‌َ تَعلَمُها أَنت‌َ ‌اينکه‌ جمله‌ دليل‌ نيست‌ ‌که‌ قبل‌ ‌از‌ نزول‌ ‌اينکه‌ سوره‌ حضرت‌ ‌رسول‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ نميدانسته‌ زيرا اولا قصه‌ نوح‌ مكرر ‌در‌ سور قرآني‌ ذكر ‌شده‌ قبل‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ سوره‌ و ‌بعد‌ ‌از‌ ‌آن‌ و ثانيا اولين‌ مرتبه‌ نزول‌ قرآن‌ چنانچه‌ مكرر گفته‌ايم‌ ‌بر‌ روح‌ مقدس‌ نبوي‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ بوده‌ ‌در‌ همان‌ عالم‌ ارواح‌ و انوار چنانچه‌ مفاد

كنت‌ نبيا و الادم‌ ‌بين‌ الماء و التين‌

و معناي‌ نبي‌ّ ‌با‌ خبر بودن‌ ‌است‌ و مراد ‌از‌ ماء و تين‌ نه‌ اينست‌ ‌که‌ گل‌ آدم‌ ‌را‌ سرشته‌ بودند بلكه‌ مراد يك‌ آب‌ و خاكي‌ بيشتر نبود و ‌در‌ دعاء ندبه‌ ‌است‌

و علّمته‌ علم‌ ‌ما ‌کان‌ و ‌ما ‌يکون‌ ‌الي‌ انقضاء خلقك‌

و ادلّه‌ و اخبار بسيار ديگر بلكه‌ مراد ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ بدون‌ وحي‌ الهي‌ و تعليم‌ ‌او‌ نميدانستي‌ زيرا ممكن‌ ‌از‌ ‌خود‌ چيزي‌ ندارد وَ لا قَومُك‌َ ‌که‌ قريش‌ باشند مِن‌ قَبل‌ِ هذا ‌يعني‌ قبل‌ ‌از‌ وحي‌ الهي‌ و بيان‌ رسالت‌ چيزي‌ دست‌ ‌آنها‌ نبود.

فَاصبِر ‌بر‌ اذيّت‌ قوم‌ و تكذيب‌ ‌آنها‌ چنانچه‌ نوح‌ صبر كرد ‌در‌ ‌آن‌ مدت‌ مديد إِن‌َّ العاقِبَةَ فتح‌ و ظفر و فيروزي‌ لِلمُتَّقِين‌َ ‌است‌ ‌که‌ دشمنهاي‌ ‌آنها‌ هلاك‌ ميشوند و ببلاهاي‌ ‌اينکه‌ عالم‌ و عذاب‌ ‌آن‌ عالم‌ گرفتار و سعادت‌ دارين‌ نصيب‌ اهل‌ تقوي‌ ميشود (اللهم‌ّ اجعلنا ‌من‌ المتقين‌).

65

]

(آیه 49)- در این آیه که با آن داستان نوح در این سوره پایان می‌گیرد، یک اشاره کلی به تمام آنچه گذشت می‌کند و می‌فرماید: «اینها همه از اخبار غیب است که به تو (ای پیامبر) وحی می‌کنیم» (تِلْکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحِیها إِلَیْکَ).

«هیچ گاه نه تو و نه قوم تو قبل از این از آن آگاهی نداشتید» (ما کُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هذا).

با توجه به آنچه در باره نوح به تو وحی شد و آن همه مشکلاتی که نوح در دعوتش با آن رو برو بود، و با این حال استقامت ورزید «تو هم صبر و استقامت کن، چرا که سر انجام پیروزی برای پرهیزکاران است» (فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ).

از این آیه استفاده می‌شود که بر خلاف آنچه برخی می‌پندارند، پیامبران (از

ج2، ص351

علم غیب آگاهی داشتند، منتها این آگاهی از طریق الهی و به مقداری که خدا می‌خواست بود، نه این که از پیش خود چیزی بدانند.

در اینجا داستان نوح را با تمام شگفتیها و عبرتهایش رها کرده و به سراغ پیامبر بزرگ دیگری یعنی هود که این سوره به نام او نامیده شده است می‌رویم.